លក្ខណៈសម្គាល់ពាក្យសំស្រ្កឹតជាគូនឹងពាក្យបាលី

លក្ខណៈសម្គាល់ពាក្យសំស្រ្កឹតជាគូនឹងពាក្យបាលី

១.ព្យញ្ជនៈ​តម្រួត “ក្ស”ក្នុងភាសាសំស្រ្កឹត

ចំពោះពាក្យសំស្រ្កឹតណាមួយដែលមានព្យញ្ជនៈតម្រួត  “ក្ស” ជាគូនឹងពាក្យបាលីដែល​ជា​ពាក្យ​មានព្យញ្ជនៈតម្រួតមានលំដាប់ អក្ខរក្រមបន្ទាប់គ្នា។ មានន័យថា ពាក្យសំស្រ្កឹតដែល​មានព្យញ្ជនៈតម្រួត“ក្ស” ត្រូវ​ប្តូរ​ជា “ក្ខ” វិញក្នុងភាសាបាលី ឬជួនកាលប្តូរទៅ ជាព្យញ្ជន

ៈ “ខ” ​តែមួយវិញក៏មាន។  

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
សាក្សិន៑ ក្សេត្រ អក្សរ បក្សា	សក្ខី ខេត្ត អក្ខរ បក្ខា	សាក្សី​ ឬសក្ខី ក្សេត្រ- ឬខេត្ត អក្សរ ឬអក្ខរ- បក្សា	ស្ម, បន្ទាល់។ ស្រែ, ទី, តំបន់,​ ចម្ការ, នាទី, ខេត្ត។ ស្នាមគំនូសជាតួរាងសម្រាប់កត់ត្រា​ ពាក្យសម្តី, អក្សរ។ សត្វស្លាបទាំងឡាយ(ច្រើនសំដៅលើសត្វស្លាបឈ្មោល)

២.ព្យញ្ជនៈតម្រួតជើងរ “្រ”ក្នុងភាសាសំស្រ្កឹត

            នៅក្នុងពាក្យសំស្រ្កឹតណាដែលមានព្យាង្គតម្រួតជើងរ“្រ” នៅត្រង់ព្យាង្គនៃចុងពាក្យ ជាគូនឹង​ពាក្យ​បាលី​​​ដែលមានព្យញ្ជនៈតម្រួតដែលមានតួដូចគ្នា។ សំ. “្រ”ទៅជា បា. “ត្ត”ឬ “ទ្ទ”។

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
ក្សត្រិយ គោត្រ បាត្រ ឧបទ្រវ	ខត្តិយ គោត្ត បត្ត ឧបទ្ទវ	ក្សត្រយ៍ គោត្ត បាត្រ ឧបទ្រព ឬឧបទ្ទវ	ស្តេច, ព្រះរាជា។ វង្ស, ត្រកូល, សែ។ ភាជនៈធ្វើដោយដែក​ ឬដោយដី មានរាងជ្រៅក្រឡូម​សម្រាប់បព្វជិតក្នុងពុទ្ធសាសនាប្រើការទទួលចង្ហាន់។ ចង្រៃ,​ អពមង្គល, គ្រោះកាច, ​​​​​​ភ័យ, អន្តរាយ, ឬភយន្ត​រាយដែលកើតមានក្នុងបច្ចុប្បន្នទាន់ភ្នែក, ហេតុអាក្រក់។

            ត្រង់នេះមានន័យថា យកជើងព្យញ្ជនៈមួយចេញ​ ហើយបន្ថែមជើងព្យញ្ជនៈខាងចុង​ដែល​​​​នៅ​សល់​ឲ្យ​ទៅ​ជា​ពីរ​អង្គត្រួតគ្នាវិញ។

            ឧ. សំ.​អាត្មា ទៅជា បា. អត្តា (លុបជើង “ម” បន្ថែមជើង “ត”)

                សំ. ចក្រ  ទៅជា បា. ចក្ក (លុបជើង “រ” បន្ថែមជើង “ក”)

៣.ព្យញ្ជនៈតម្រួតក្នុងភាសាសំស្រ្កឹតដែលមាន “ស្ថ” និង “ឞ្ឋ”

            សំស្រ្កឹត “ស្ថ” ទៅជា បាលី “ឋ” ឬ “ដ្ឋ”

            (សំស្រ្កឹត “ឞ្ឋ” ទៅជា បាលី “ដ្ឋ” ឧ. សំ. អកនិឞ្ឋ ទៅជា បា. “អកនិដ្ឋ”

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
ស្ថាន អស្ថិ ស្ថាបនា ស្ថានានុរូប	ឋាន អដ្ឋិ ឋាបនា ឋានានុរូប	ស្ថាន ឬឋាន អដ្ឋិ ស្ថាបនា ឋានានុរូប	ទី​, កន្លែង,​ តំបន់, ប្រទេស,​ ទីតាំង, ទីតម្កល់។ល។ ​ឆ្អឹង, លលាដ៍។ ការតាំង, ការសាងសង់, ការតាក់តែង។ ​ដែលសមគួរតាមទី, តាមមុខងារ ឬជាន់ថ្នាក់។

៤.កាលណាពាក្យសំស្រ្កឹតផ្តើមដោយ ឬមានស្រៈពេញតួ “ឫ”

            សំស្រ្កឹត “ឫ”ទៅជាបាលី “រ” ឬជួនកាលទៅជា “ឧ” ឬក៏ “ឥ” ឬមួយក៏លុប “ឫ”ចោលតែម្តង

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
ន្ឫបតិ វ្ឫក្ស ឫទ្ធិ ប្ឫថវី	នរបតិ រុក្ខ ឥទ្ធិ បថវី	នរបតី ព្រឹក្សា/រុក្ខា ឫទ្ធិ/ឥទ្ធិ ប្រឹថពី	ម្ចាស់នៃពួកមនុស្ស(ក្សត្រទ្រង់រាជ្យ)។ ឈើទាំងឡាយ។ សេចក្តីសម្រេច, ដំណើរកើតការ, អំណាច,សេចក្តីអស្ចារ្យ។ ផែនដី, ផ្ទៃទាំងមូល, មណ្ឌលដី។

៥.ពាក្យសំស្រ្កឹតដែលមានសញ្ញារេផៈ ឬរបាទ “៌”

            សំស្រ្កឹតដែលមានសញ្ញារេផៈ ឬរបាទ “៌” ត្រូវគ្នានឹងពាក្យបាលីដែលមានព្យញ្ជនៈចុងព្យាង្គ​តម្រួត​ ហើយ​​​តម្រួតព្យាង្គច្រើនធ្វើឡើងដោយតម្រួតក្នុងវគ្គជាមួយគ្នា ឬព្យញ្ជនៈស្ថិតក្នុងលំដាប់អក្ខរ​ក្រម​​បន្ទាប់ ឬ​តម្រួត​​​ព្យញ្ជ​នៈដែលដូចគ្នាតែម្តង។

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
គភ៌ កម៌ន៑ ធម៌ អាថ៌	គព្ភ កម្ម ធម្ម អត្ថ	គ័ភ៌ ឬគភ៌ កម្ម ធម៌ អាថ៌/អត្ថ	សត្វកើតក្នុងផ្ទៃ។ អំពើ, ទោះល្អក្តី អាក្រក់ក្តី ក៏ហៅថាកម្ម។ សភាវៈដែលទ្រទ្រង់សត្វលោក គឺបុណ្យ, បាប, សុច្ចរិត...។ ប្រយោជន៍, សេចក្តីពន្យល់, ពាក្យប្រែស្រាយ, រឿង...។

៦.ពាក្យមានព្យញ្ជនៈតម្រួត​ “ត្រ”ក្នុងពាក្យសំស្រ្កឹត

            សំស្រ្កឹត “ត្យ”​ទៅជាបាលី “ច្ច” ឬ “ច”

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
សត្យ អាទិត្យ អនិត្យ ត្យាគ	សច្ច អាទិច្ច អនិច្ច ចាគ	សត្យ/សច្ច អាទិត្យ អនិច្ចា -ចាគ(ៈ)	សេចក្តីពិត, ដំណើរទៀង, ទៀងទាត់, ការមែន, ប្រាកដ។ ពន្លឺដ៏ក្រៃលែង គឺដួងពន្លឺដែលបំភ្លឺលោកក្នុងពេលថ្ងៃ។ ដែលមិនទៀងទាត់, មិនឋិតឋេរ, មិនប្រាកដ។ ការលះឲ្យ, ការចំណាយធនធានដើម្បីជាសាធារណ​ប្រយោ​ជ-​ន៍​​។

៧.ពាក្យមានព្យញ្ជនៈតម្រួត “ណ្យ”និង “ន្យ”ក្នុងពាក្យសំស្រ្កឹត

            សំស្រ្កឹត “ណ្យ”និង “ន្យ” ទៅជាបាលី​ “ញ្ញ”

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
សូន្យ អារណ្យ បុណ្យ សាមាន្យ	សុញ្ញ អារញ្ញ បុញ្ញ សាមញ្ញ	សូន្យ/សុញ្ញ អារញ្ញ បុណ្យ/បុញ្ញ- សាមាន្យ/សាមញ្ញ	ទទេ, សោះ, ឃែត។ ដែលកើត ឬមាននៅក្នុងព្រៃ, ដែលជារបស់ព្រៃ។ កុសល, អំពើល្អ, សេចក្តីសុខ, ស្អាត, បរិសុទ្ធ។ សាធារណៈ, ដែលជាធម្មតា, ដែលរាប់រយរាប់ពាន់។

៨.ពាក្យមានតម្រួតព្យញ្ជនៈ “ធ្យ”ក្នុងពាក្យសំស្រ្កឹត

            សំស្រ្កឹត “ធ្យ” ទៅជាបាលី “ឈ” ឬ “ជ្ឈ”

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
ធ្យាន មធ្យម អធ្យា​ឝយ	ឈាន មជ្ឈិម អជ្ឈាសយ	ឈាន មធ្យម/មជ្ឈិម អធ្យាស្រ័យ	ការសម្លឹងអារម្មណ៍ដែលជាអប្បនាសមាធិ។ យ៉ាងកណ្តាល។ សភាវដែលដេកអាស្រ័យនៅក្នុងចិត្ត គឺបំណង, ចំណង់ចិត្ត។

៩.ពាក្យមានព្យញ្ជនៈតម្រួត “ទ្យ”ឬ “ជ្យ”ក្នុងពាក្យសំស្រ្កឹត

            សំស្រ្កឹត “ទ្យ”  ឬ “ជ្យ”ទៅជាបាលី “ជ្ជ”

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
វិទ្យា វៃទ្យ វាណិជ្យ រាជ្យ	វិជ្ជា វេជ្ជ វាណិជ្ជ រជ្ជ	វិទ្យា/វិជ្ជា ពេទ្យ/វេជ្ជ- ពាណិជ្ជ រាជ្យ/រជ្ជ-	សេចក្តីដឹងច្បាស់, ការចេះដឹង,​ ចំណេះ, វេទមន្ត...។ អ្នកចេះប្រើថ្នាំរំងាប់រោគ, គ្រូមើលជំងឺ។ ការលក់ដូរ, ជំនួញ។ ភាវៈជាព្រះរាជា, សម្បិត្តសម្រាប់ផែនដី...។

១០.បាលីលុបចោលព្យញ្ជនៈសំស្រ្កឹតចោលមួយអង្គចោលទទេតែម្តង

សំស្រ្កឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
ក្រោធ ច្យុត ទ្វីប	កោធ ចុត ទីប	ក្រោធ ច្យុត ទ្វីប	កំហឹង, ខឹង។ ឃ្លាត,​របូត, ស្លាប់, កិរិយារបូតវិញ្ញាណ គឺសេចក្តីស្លាប់។ ប្រទេសដែលឋិតជាក់ស្តែងក្នុងកណ្តាលទឹក (កោះ)។

ភាគច្រើនយើងឃើញថា នៅក្នុងភាសាបាលីបានលុបជើងរ “្រ”ក្នុងភាសាសំស្រ្កឹត(?)

            ឧ. សំ. ប្រជា ទៅជា បា.​ បជា

                សំ. ប្រទីប  ទៅជា បា.​បទីប

                សំ. ប្រណីត ទៅជា បា. បណីត។ល។

១១.អក្សរ “ឝ” និង “ឞ”

            ក្នុងការកត់ត្រាភាសាសំស្រ្កឹតមានប្រើប្រាស់អក្សរចំនួនបីគឺ “ឝ, ឞ, ស” តែក្នុងភាសាបាលីវិញ​គឺ​មាន​តែ​មួយទេ “ស”។​ ដូច្នេះពាក្យក្នុងភាសាសំស្ក្រឹតសរសេរជា “ឝ ,ឞ, ស” ត្រូវសរសេរជា “ស”ក្នុង​ភាសាបាលី។

សំស្រ្តឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
ទិឝ ឝយន ឝុក្រ	ទិស សយន សុក្រ	ទិស សយនា សុក្រ	ភាគ, ចំណែកមុខក្រោយឆ្វេង ស្តាំ ព្រមទាំងជ្រុងជា​ចន្លោះ​ទាំង​៤​និង​ខាងលើខាងក្រោមឬត្រង់កណ្តាល រួមជា១០។ ទី ឬកន្លែងដេក,​ឥិរយាបថដេក, ក្រឡាបន្ទំ។ ឈ្មោះផ្កាយ ឬថ្ងែទី៦។

១២. បាលីបំបែកពាក្យសំស្រ្កឹតជាព្យាង្គរាយ

សំស្រ្តឹត	បាលី	ខ្មែរប្រើជា	ប្រែជាខ្មែរ
អារ្យ ឝ្រី ក្រិយា	អរិយ សិរី កិរិយា	អារ្យ/អរិយ ស្រី/សិរី កិរិយា	ប្រសើរ, ត្រឹមត្រូវ,​ សុភាព, អ្នកប្រសើរ។ ស្រ្តី,​ លម្អគួរឲ្យស្រឡាញ់, សេចក្តីសុខ។ អំពើ, លំនាំ, ឫកពា

*ចំណាំ ទាំងនេះមិនមែនជាក្បួនប្រើជាទូទៅនោះទេ ប៉ុន្ដែវាគ្រាន់តែអាចជួយសម្រួលដល់ការសិក្សាបានមួយ​ចំណែកប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្មានទៀតអាស្រ័យនឹងការយកចិត្តទុកដាក់សង្កេតរបស់ខ្លួនយើងផ្ទាល់។

ផ្ទះជួលក្រុងភ្នំពេញ, ម៉ោង០១និង៤៧នាទី, រាត្រីថ្ងៃទី ១៨ ខែវិច្ឆកា ឆ្នាំ២០០៩       

ហ៊ុន ឈុនតេង